Stel, je ligt lekker op de bank te lezen. Geef je dan de voorkeur aan een papieren boek of aan een e-reader? Wat als we de situatie veranderen? Wat als je aan je bureau zit en een belangrijk artikel moet lezen voor je studie of werk? Heb je dat artikel dan geprint voor je of lees je het dan net zo lief van een beeldscherm? De meeste mensen hebben het gevoel dat ze teksten beter begrijpen als ze die van papier lezen en niet vanaf een scherm, maar is dat ook echt zo?

Een felle discussie

Al vanaf het eerste moment dat digitaal lezen mogelijk werd, woedt binnen en buiten de wetenschap een heftig debat over welke manier van lezen beter is voor ons tekstbegrip en dus ook voor het leren van teksten. Hoewel veel studies deze vraag onderzocht hebben, lijkt er geen duidelijk antwoord te zijn. Sommige studies laten zien dat teksten beter begrepen worden als ze van papier gelezen worden. Andere studies laten juist zien dat de extra’s die digitale teksten bieden, zoals hyperlinks en animaties, tot beter begrip leiden.

Stellen we de verkeerde vraag?

Hoewel de resultaten elkaar op het eerste gezicht tegen lijken te spreken, is het bij nader inzien misschien helemaal niet zo gek dat de verschillende studies andere antwoorden vinden. De onderzoeken keken namelijk allemaal naar andere situaties. Zo gebruikten sommige studies verhalende teksten en andere informatieve teksten. Verder werd de papieren tekst in sommige studies vergeleken met het lezen van dezelfde tekst van een computerscherm - al dan niet met digitale extra’s - en in andere studies met lezen van weer andere soorten schermen, zoals smartphones, tablets, e-readers.

Het zou dus zo maar kunnen dat het van de situatie afhankelijk is of je beter van een scherm of van papier kunt lezen. In dat geval stellen we misschien de verkeerde vraag. In plaats van vragen welk medium beter is, zouden we moeten vragen onder welke omstandigheden een bepaald medium beter is en waarom? Deze vragen staan centraal in het onderzoek van Pablo Delgado en collega’s (2018). Hun resultaten laten zien dat lezen van papier leidt tot beter begrip, maar alleen in bepaalde situaties.

Zo blijkt dat je informatieve teksten beter van papier kunt lezen, zeker als je maar beperkt de tijd hebt. Voor verhalende teksten - waar je meestal alle tijd voor hebt, maakt het niet uit of je ze van papier leest of digitaal. Als je dan besluit om het verhaal digitaal te lezen, kun je het beste voor een tablet, smartphone of e-reader kiezen. Lezen van een computerscherm leidt tot minder tekstbegrip.

De juiste vragen en de juiste antwoorden

Met de vraag of je een tekst beter van papier of digitaal kunt lezen, schieten we dus niet veel op. Het is beter om per situatie te kijken wat de beste manier is om een tekst te lezen. Lees je voor je plezier dan lijkt het niet uit te maken van welk medium je leest. Doe wat je het fijnst vindt, al scheelt een e-reader natuurlijk wel veel kilo’s op vakantie.

Als je een informatieve tekst leest, zoals een krantenartikel, bijsluiter of studieboek, dan maakt het wél uit of je dat van papier of van een scherm doet. In het onderwijs wordt veel gewerkt met informatieve teksten dus is het belangrijk dat we kritisch zijn in hoe we teksten aanbieden aan de leerlingen. Het doel van lezen binnen een onderwijssetting is immers veelal het opdoen van nieuwe kennis - het liefst in de beperkte tijd die je daarvoor hebt. Maar om te kunnen leren van teksten moet je de teksten eerst begrijpen. Met Delgado’s resultaten in ons achterhoofd lijkt lezen van een computerscherm in het onderwijs dus niet zo’n geschikte keuze. We zouden teksten in het onderwijs het beste op papier, via een tablet of een ander hand-held device kunnen aanbieden. Voor tekstbegrip maakt dat namelijk geen verschil. Zo zie je maar dat het dus erg belangrijk is om de juiste vraag te stellen voor elke situatie!