De oorlog in Oekraïne overheerst momenteel ons nieuws met vaak angstaanjagende beelden waarvoor we onze kinderen het liefst willen beschermen. Tegelijkertijd weten we dat kinderen een hoop meekrijgen over deze oorlog, bijvoorbeeld via het Jeugdjournaal, andere media of op school. En dat levert vragen op: hoe praten we hier met onze kinderen over? Ook voor deze vraag is de afgelopen week veel media-aandacht geweest, met tips voor ouders door het Nederlands Jeugdinstituut, de NRC, Trouw, de Volkskrant, RTL Nieuws en meer.

Eén van die tips is om het nieuws samen te kijken met je kind, zodat je direct uitleg kunt geven en steun kunt bieden. Een probleem hierbij is dat ouders tegenwoordig niet altijd zicht hebben op hoe vaak en op welke manier kinderen blootgesteld worden aan beelden over de oorlog. Het houdt vaak niet op bij het Jeugdjournaal: ook op platforms, zoals YouTube en TikTok kunnen kinderen geconfronteerd worden met video’s van rondrijdende tanks, militairen met geweren, overvliegende rakketten, explosies of vluchtende en angstige burgers. En ook in video’s die in feite over een ander onderwerp gaan, kan gesproken worden over de oorlog. Wat doen dit soort beelden en berichtgeving met kinderen?

Zorgen en angsten

Dat kinderen zorgen hebben over de oorlog en angstig kunnen zijn, hebben veel ouders de afgelopen weken zelf ervaren. Kinderen stellen bijvoorbeeld vragen over de oorlog: “Komt er hier ook oorlog?”, “Moeten de kinderen in Oekraïne nu alles achterlaten?” of “Hebben wij eigenlijk schuilkelders?” In een review-artikel uit 2020 zetten Pfefferbaum en collega’s verschillende studies op een rij waarin werd onderzocht hoe kinderen tussen de 5 en 17 jaar reageren op nieuws over oorlogen, zoals de Golfoorlog, de oorlog in Irak of gevechten in de Gazastrook. Daaruit blijkt dat kinderen meer angst ervaren naarmate zij meer naar het nieuws kijken. Je zou als ouder dan kunnen denken dat het beter is om kinderen niet aan dit nieuws bloot te stellen. Toch kan het onthouden van berichten over de oorlog aan kinderen negatieve effecten hebben.

Verbieden werkt niet

Onderzoek laat zien dat verbieden of het onthouden van media een averechts effect kan hebben. Uit een Nederlandse studie naar nieuwsberichten over de moord op Theo van Gogh blijkt dat 8 tot 12-jarige kinderen die van hun ouders niet naar dit nieuws mochten kijken, angstiger waren dan de groep die wél mocht kijken - Buijzen et al., 2007. Daarnaast heeft onderzoek aangetoond dat kinderen die het nieuws niet mochten kijken, tóch eraan blootgesteld werden. Zoals eerder vermeld zijn beelden beschikbaar via verschillende mediaplatforms en dus voor veel kinderen niet te missen. Zo komen ze de video’s bijvoorbeeld ook ‘toevallig’ tegen als ze eigenlijk hun ‘for you pagina’ op TikTok bekijken.

Het is belangrijk om als ouder bewust te zijn van deze ‘toevallige blootstelling’ en regelmatig te informeren of kinderen oorlogsbeelden zijn tegengekomen zonder ernaar gezocht te hebben. Dit zal met name gelden voor oudere kinderen die een eigen telefoon en sociale media account(s) hebben. Onderzoek naar nieuwsberichten over covid heeft aangetoond dat kinderen die een digitaal medium beschikbaar hebben op hun slaapkamer - telefoon, tv, tablet - meer angst ervaren dan kinderen die dit niet hebben.

Meer angsten bij oudere kinderen

Maar ook zonder eigen mobiele telefoon hebben oudere kinderen meer angsten en zorgen over de oorlog dan jongere kinderen, zo wordt bevestigd in diverse studies. Hoe komt dat?

De oorzaak van angstgevoelens ligt bij jonge kinderen ergens anders dan bij oudere kinderen. Jonge kinderen zijn heel visueel ingesteld en worden vooral angstig van concrete beelden van geweld. Video’s van explosies kunnen dus heel angstaanjagend voor hen zijn. Als kinderen een jaar of zeven oud zijn, kunnen ze goed onderscheid maken tussen fantasie en realiteit. Ze begrijpen dat de beelden in het nieuws écht gebeuren in de wereld en geen onderdeel van een film zijn. Kinderen die dit doorhebben en dus snappen dat geweld niet fictief is, ervaren meer angst.

Verder speelt de cognitieve ontwikkeling van kinderen een rol. Naarmate kinderen ouder worden, kunnen ze ook abstractere informatie begrijpen en daarmee worden ook zaken als een dreiging van kernwapens beangstigend. Dan ontwikkelt zich ook nog eens het empathisch vermogen: oudere kinderen kunnen zich beter inleven in anderen en beter begrijpen wat een dreiging voor slachtoffers betekent. Ook dit kan leiden tot meer angst.

Praten met kinderen

Opvallend is ook een studie die heeft onderzocht hoe kinderen het ervaren om nieuws op een smartphone te kijken. Kinderen geven aan het gevoel te hebben dat ze erbij zijn, bijna alsof ze zelf getuige zijn van de beelden. Dit maakt extra duidelijk dat het belangrijk is om met kinderen te praten over wat ze gezien hebben en wat dat betekent. Onderzoek bevestigt dat praten met kinderen over gewelddadige nieuwsberichten, waarbij de ouder het kind helpt het nieuws te begrijpen, de angst, zorgen en boosheid van kinderen vermindert.

Daarbij is ook belangrijk dat ouders goed kijken naar hun eigen gevoelens en angsten. Kinderen zijn namelijk meer bezorgd als ouders zelf meer angst ervaren. Juist wanneer ouders hun eigen angsten laten blijken, kunnen kinderen meer klachten krijgen, zoals slaapproblemen of nachtmerries. Het vinden van een lichtpuntje is daarom erg belangrijk, zoals de steun die er nu wereldwijd is voor Oekraïne en die ook op sociale media veel aandacht krijgt. Kinderen geven aan dat ze het fijn vinden als nieuwsberichten niet alleen negatief getint zijn, maar als er ook een positieve draai aan wordt gegeven en dat is voor volwassenen natuurlijk niet anders.