Een jaar of 10 geleden loopt een jonge vader over zijn erf in Texas als hij achter de schuur zijn dochtertje van vijf hoort huilen. Hij treft niet alleen zijn dochtertje aan, maar ook een onbekende man die zich aan haar vergrijpt. De vader sleurt de man van zijn dochter af en begint in blinde woede op hem in te slaan. Als hij bij zinnen komt, en beseft wat hij de man, die reutelend op de grond ligt aangedaan heeft, belt hij in paniek 911. Het mag niet baten. De boerderij is afgelegen, de ambulance komt te laat, de man sterft.

Emoties

Wat deze vader gedaan heeft - eigen rechter spelen - mag natuurlijk niet. Maar het is niet moeilijk om begrip op te brengen voor deze man. Voor mij, vader van 2 dochters en een zoontje, in ieder geval niet. Zo dacht de rechter er ook over; de vader werd vrijgesproken. Een kind in nood kan bij de ouders enorm sterkte beschermingsreactie teweegbrengen, zeker als het om levensgevaar gaat. Wat je het meest dierbaar is, kan emoties in je losmaken waar je het bestaan niet van kon vermoeden.

Oxytocine

Dieronderzoekers zijn hier niet verbaasd over. Er is weinig gevaarlijker te vinden dan een moeder die haar nageslacht beschermt. Dat ondervond ook een hardloper die in de buurt van mijn huis in de bossen aan het lopen was toen hij een moeder wild zwijn met haar jongen tegen het lijf liep. Hij heeft de halve zondag in een boom gezeten. Onderzoek naar de rol van bescherming in zorggedrag laat zien dat de neurobiologische systemen van zorg en bescherming nauw met elkaar verweven zijn, en dat de neuropeptide oxytocine hier een belangrijke rol bij speelt.

Het bijzondere van oxytocine is dat het in rattenmoeders agressie versterkt als ze hun kroost verdedigen, maar dat het tegelijkertijd de band tussen moeder en kind versterkt. Ook bij mensen heeft oxytocine een positief effect of de binding tussen ouders en kinderen en tussen partners. Maar het lijkt ook negatieve reacties naar buitenstaanders te versterken. Het beschermen van wat je lief is, maakt je naar buiten toe niet altijd empathischer.

Parallel

Ik zie een parallel tussen deze dynamiek van zorg en bescherming en de politieke omwenteling die bij de verkiezingen aan het licht is gekomen. Een groot deel van de Nederlandse bevolking heeft gestemd voor partijen die hen het gevoel geeft ze te beschermen tegen een gevaarlijke en boze buitenwereld, met een verleidelijk verhaal dat appelleert aan gevoelens van angst een woede, en buitensluiting als oplossing biedt. De beslissing van de kiezer wordt gevoed door gevoelens die we delen met de zoogdieren die al miljoenen jaren over deze planeet struinen. Al zullen rationele overwegingen ook een rol spelen, als het psychologische onderzoek van de afgelopen decennia iets heeft laten zien, dan is het dat mensen niet rationeel zijn, maar hun ratio vooral gebruiken om achteraf hun eigen gedrag te verklaren.

Veel mensen in mijn academische bubbel die ik de afgelopen weken heb gesproken zijn treurig gestemd over het gedrag van hun medelandgenoten en een verwijt van gebrek aan ratio is makkelijk gemaakt.

Bezinning

Dankzij empathie kunnen we meevoelen met de woede en angst die er leeft. Door het perspectief van een ander in te nemen, kan je tot de conclusie komen dat jij waarschijnlijk niets anders gedaan zou hebben, wanneer je in andermans schoenen zou staan.

Kerst komt eraan. Voor velen een periode van bezinning. Een periode om een beetje naar binnen te keren. Tijd doorbrengen met je gezin, je geliefde of eenieder die je nabij is. Het is begrijpelijk dat we daar behoefte aan hebben. Zeker wanneer we het gevoel hebben dat donkere wolken zich boven ons samenpakken. Maar het is ook een beetje jammer.

Kerst is van oudsher ook een feest om stil te staan bij de minderbedeelden. Daar is weinig van over nu kerst verworden is tot een consumptiefeestje. Misschien kunnen we onszelf dit jaar dwingen om juist wat meer naar buiten te kijken. En niet in de valkuil van naar binnen keren en buitensluiten te vallen. Jezelf kunnen opsluiten in een bubbel met eten en familie een privilege waar we soms liever de ogen voor sluiten. Het kan geen kwaad om daar de komende tijd af en toe eens bij stil te staan.