Week van het vergeten kind

Januari is de maand waarin de Week van Het Vergeten Kind plaatsvindt. Vanaf maandag 29 januari start een week vol activiteiten waarin aandacht wordt gevraagd voor kwetsbare kinderen en jongeren uit stressvolle thuissituaties. Kinderen worden in die week zelf aan het woord gelaten om hun verhaal te vertellen en hun ervaringen binnen de jeugdzorg te delen. Ook kunnen ze een hulpverlener in het zonnetje zetten die veel voor hen betekent heeft. Centraal tijdens deze week staat dit jaar het thema ‘(het gebrek aan) aandacht in de jeugdzorg’.

Aandacht en sociale steun

Aandacht is erg belangrijk voor kinderen in moeilijke opgroeisituaties. Een vorm van aandacht is sociale steun. Hoewel sociale steun op verschillende manieren gedefinieerd kan worden, is het gevoel van verbondenheid met de ander een centraal aspect. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan een goede vriend(in) met wie het kind activiteiten onderneemt, een leerkracht die aan het kind vraagt hoe het gaat, of een goede buur bij wie het kind af en toe gaat eten.

Sociale steun als buffer

Uit onderzoek blijkt dat sociale steun mogelijk kan beschermen tegen de negatieve gevolgen van ervaringen van kindermishandeling of andere jeugdtraumatische ervaringen. Een hogere mate van ontvangen sociale steun na ervaringen van kindermishandeling is bijvoorbeeld gerelateerd aan minder psychische problemen op latere leeftijd, waaronder PTSS-klachten en depressieve klachten. De verklaring hiervoor wordt gezocht in de stressbeleving na traumatische ervaringen. De hoeveelheid stress die iemand ervaart kan bijvoorbeeld lager zijn als er iemand is met wie gepraat kan worden over de traumatische ervaring. Opmerkelijk hierbij is dat met name het ervaren gevoel van sociale steun van belang lijkt.

Sociale steun en gehechtheid

Om beter te snappen hoe sociale steun kan beschermen tegen de negatieve gevolgen van jeugdtraumatische ervaringen gaan we terug naar de eerste band die een kind in het leven vormt: de band tussen ouder en kind. Deze band, ook wel de gehechtheidsrelatie tussen ouder en kind, is al in ontwikkeling als het kind nog niet geboren is. In de meeste situaties ontwikkelen ouder en kind een veilige gehechtheidsrelatie. Dit betekent dat de ouder alert is op de signalen van het kind, die op een juiste manier interpreteert en vervolgens passend reageert op deze signalen. Het kind leert hierdoor dat het naar de ouder toe kan gaan in tijden van stress, omdat de ouder het kind zal beschermen. Ook vormt de ouder een veilige basis van waaruit het kind de wereld kan ontdekken.

Niet in alle situaties is zo’n veilige gehechtheidsrelatie vanzelfsprekend. Dit is bijvoorbeeld als kinderen opgroeien in een thuissituatie waarin kindermishandeling plaatsvindt. In plaats van dat het kind leert dat het naar de ouder toe kan gaan in tijden van stress, is de ouder zelf juist een bron van stress. Het kind leert hierdoor bijvoorbeeld dat de wereld onveilig en onvoorspelbaar is, en dat de ouder in dit alles geen veilige basis is voor het kind en het kind niet altijd beschermt of kan beschermen.

Deze eerste gehechtheidsrelatie vormt het interne werkmodel van waaruit het kind de wereld leert ontdekken en andere sociale interacties aangaat. Wat blijkt is dat ervaringen van kindermishandeling gerelateerd zijn aan minder prosociaal gedrag, meer externaliserend probleemgedrag, en meer problemen in sociale interacties. Deze problemen met sociale interacties kunnen ertoe leiden dat kinderen minder sociale steun ervaren. Het kind dat in de klas vaak agressief gedrag laat zien en spullen kapot maakt is bijvoorbeeld niet de ideale speelpartner voor andere kinderen. Hiermee lijkt een paradox te ontstaan: kinderen met ervaringen van kindermishandeling, die sociale steun het hardst nodig hebben, ervaren deze het minst.

Plan van aanpak: focus op gehechtheid

Niet alle kinderen ontwikkelen na situaties van kindermishandeling een onveilige gehechtheidsrelatie. Onderzoek laat zien dat een veilige gehechtheidsrelatie en sensitief oudergedrag, zelfs ná ervaringen van kindermishandeling, een beschermende werking kunnen hebben tegen de negatieve effecten van kindermishandeling. Een eerste stap om de negatieve effecten van kindermishandeling te verminderen is dus om aandacht te besteden aan de gehechtheidsrelatie tussen ouder en kind, en deze indien nodig te verbeteren. Dit is dan ook de reden waarom we onderzoek doen naar zo’n interventie.

Omdat ook factoren als jeugdervaringen van de ouder zelf en eigen traumatisering van de ouder een rol kunnen spelen in de gehechtheidsrelatie tussen ouder en kind wordt ook hieraan aandacht besteed in dit onderzoek.

Plan van aanpak: focus op aandacht

Naast deze focus op gehechtheid zijn er ook andere dingen die we kunnen doen voor kwetsbare kinderen die opgroeien in stressvolle thuissituaties. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat positieve herinneringen en hechte vriendschappen in de adolescentie mogelijk een rol kunnen spelen in het adaptief functioneren op latere leeftijd. De programma’s van Het Vergeten Kind sluiten hier op een mooie manier op aan, door het organiseren van activiteiten waarbij alle aandacht is gericht op de kinderen. Kinderen kunnen hierbij positieve herinneringen maken en vriendschappen sluiten met anderen.

Toekomstmuziek

Januari is traditiegetrouw ook de maand van de goede voornemens. Laten we ons voornemen om deze aandacht voor het vergeten kind ook in de tijd voor en na deze week vast te houden. Ik pleit voor 52 weken aandacht vóór deze kinderen. Wie weet lukt het ons dan om met elkaar te zorgen dat geen kind zich meer vergeten voelt en de Week van Het Vergeten Kind overbodig wordt.